خار پاشنه يا فاشئيت پلنتار

خار پاشنه يا به عبارتي بهتر ، فاشئيت پلنتار ، شايعترين علت درد پاشنه پا است كه به علت آزردگي و التهاب فاشياي كف پا رخ مي دهد و دردي عمقي و آزاردهنده را در كف پا  نزديك پاشنه  ايجاد مي كند.

میزان شیوع خارپاشنه

فاشئیت پلنتار یا خار پاشنه حدود ده درصد ضایعات دونده ها را تشکیل می دهد و در حدود ده تا پانزده درصد تمام مشکلات پا مربوط به خارپاشنه می باشد.

خارپاشنه یا فاشئیت پلنتار در ده درصد افراد جامعه رخ می دهد و در یک سوم موارد دو طرفه است و در سنین بین چهل تا شصت سال ، در زنان دو برابر مردان رخ می دهد ولی در سنین پایینتر شیوع آن در زنان و مردان یکسان است.

علائم و نشانه های خار پاشنه يافاشئيت پلنتار

فاشئيت پلنتار يا خار پاشنه خود را به صورت دردي آزاردهنده ، سوراخ كننده و عمقي در قسمت داخلي كف پا نزديك به پاشنه  نشان مي دهد  كه صبحها بعد از برخاستن از خواب  شديدتر است و با كمي قدم زدن ، كاهش مي يابد و مجددا با ايستادن طولاني يا راه رفتن زياد، شدت مي يابد. پاشنه پا در لمس عمقي  دردناك و حساس است.

درد پاشنه در صورت عدم درمان  باعث لنگش شده و راه رفتن طبيعي را تحت تاثير قرار خواهد داد.

همين امر باعث وارد آمدن فشارهاي نامتعارف به  زانو ، مفصل ران و كمر مي شود كه مي تواند در اين نواحي درد ايجاد كند.

علل و عوامل خطر ساز خار پاشنه

فاشياي كف پا، بافت ضخيم و محكمي است كه از استخوان پاشنه  شروع مي شود و به انگشتان پا اتصال مي يابد.

اين بافت ضخيم را مي توان همانند زه كمان در نظر گرفت كه قوس كف پا را حمايت مي كند.

هر گاه فشارهاي وارده به اين ساختمان ، زياد باشد به تدريج باعث ايجاد پارگيهاي كوچكي در آن مي شود كه  در صورت ادامه يافتن  ، التهاب و درد  را باعث مي شود.

عواملي كه احتمال ابتلا به خار پاشنه یا فاشئيت پلنتار را زياد مي كنند به قرار زيرند:

۱-سن : خار پاشنه در سنين ۴۰ تا ۶۰ سال بيشتر رخ مي دهد.

۲-انواع خاصي از ورزش : مانند دويدن در مسافتهاي طولاني ، باله  و.. كه  فشار زيادي را به پاشنه و بافتهاي اطراف آن وارد مي كنند.

۳-اختلالات مكانيكي پا : مانند صافي كف پا ، قوس زياد كف پا و حتي الگوي غلط راه رفتن  .

۴-چاقي

۵-مشاغلي كه مستلزم ايستادن يا راه رفتن طولاني هستند : مانند كارگران كارخانه ها ، معلمين و…  .

تشخيص خار پاشنه

تشخيص فاشئيت پلنتار يا خار پاشنه با شرح حال و معاينه باليني است اما گاهي پزشكان از گرافي ساده ، ام آر آي و آزمايش خون براي رد كردن ساير عللي كه مي توانند علائم مشابه ايجاد كنند ،استفاده مي كنند.

لازم به ذكر است كه مشاهده زائده استخواني يا به عبارتي خار پاشنه در عكس پاشنه، با علائم بيماري رابطه اي ندارد و به كار بردن عنوان خار پاشنه براي اين بيماري چندان درست نيست ولي از آنجا كه به كار بردن اين عنوان ، رايج است در اين نوشتار نيز از آن استفاده شده است.

درمان خار پاشنه

نکته کلیدی در درمان خار پاشنه یافتن علت ایجاد خارپاشنه و رفع عامل ایجاد کننده آن است. در شرح حال و معاینه باید دقت کافی به عمل آید تا سایر علل ایجاد کننده درد پاشنه پا (مانند تومر،شکستگی وعفونت) از نظر دور نمانند.

درمان قدم به قدم و مبتی بر شواهد، در بهبودی بیمار نقش به سزایی دارد ولی نباید اهمیت اموزش به بیمار و نقش بیمار را دست کم گرفت.

درمان خار پاشنه شامل موارد زیر می باشد :

۱- سرما: استفاده از یخ اولین قدم درمانی برای کاهش التهاب است ،خصوصا در ورزشکاران . یخ باید بعد از پایان ورزش ، کشش و تقویت عضلات استفاده شود.

از یخ می توان به صورت ماساژیخ ، حمام یخ یا کیسه یخ استفاده کرد.

برای ماساژ یخ می توان مقداری آب در لیوان کاغذی ریخته، منجمد کرد و به مدت ۵ تا۱۰ دقیقه با فشار متوسط وبه طور دورانی ، پاشنه را ماساژ داد.

برای حمام یخ از ظرفی حاوی آب و یخ استفاده می شود که پاشنه پا به مدت ۱۰تا۱۵ دقیقه در آن قرار می گیرد.

سایر قسمتهای پا باید از آب بیرون باشد تا آسیبی به انها وارد نشود.

برای استفاده از کیسه یخ (ice pack) ، مقداری یخ خرد شده داخل کیسه پلاستیکی ریخته و آن را در حوله ای بپیچید و به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه روی پاشنه قرار دهید.

۲- استراحت : منظور از استراحت ، استراحت مطلق نیست بلکه استراحت نسبی و تغییر فعالیت است.

ورزشکاران باید فعالیتهای ورزشی خود را به پنجاه درصد از نظر مسافت یا زمان کاهش دهند و هر هفته ده درصد به آن اضافه کنند.

گاهی اوقات گچ گیری و بی حرکتی در موارد شدید لازم است.

در یک مطالعه ،۲۵درصد از بیماران عنوان کرده اند که استراحت ،موثر ترین درمان برای خار پاشنه بوده است.

۳- داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی: استفاده از این داروها از درمانهای اولیه خارپاشنه میباشد که باید در دوزهای ضد التهابی تجویز شوند.

باید توجه داشت که این داروها می توانند عوارض گوارشی و کلیویی در پی داشته باشند.

۴- استفاده از داروهای کورتیکواستروئیدی: از این داروها به صورت خوراکی و تزریقی میتوان استفاده کرد .

در درمان خارپاشنه معولا از تزریق آنها در پاشنه پا استفاده می شود.

باید توجه داشت که تزریق کورتن در پاشنه پا می تواند باعث آب شدن چربی پاشنه پا یا پارگی فاشیای پلنتار شود خصوصا اگر به طور مکرر انجام شود.

۵- تزریق سم بوتولینوم نوع A : تعدادی مطالعه، مفید بودن این روش درمانی را نشان داده اند.

۶- پی آر پی (PRP) : اثراتی مشابه تزریق کورتن دارد.

۷- فیزیوتراپی : در فیزیوتراپی با استفاده از مدالیته های مختلف مانند اوالتراسوند و ورزش شامل کشش و تقویت عضلات به درمان خارپاشنه می پردازند.

۸- استفاده از اسپلینت شبانه : استفاده از این وسایل هنگام خواب با تحت کشش قرار دادن فاشیای کف پا و عضلات پشت ساق پا به بهبود خارپاشنه کمک می کنند.

۹- استفاده از کفی و کفش مناسب: اگر نقایص ساختاری در پا وجود داشته باشند، مثلا اگر قوس کف پا زیاد باشد، باید با استفاده از کفی و کفش مناسب تصحیح شوند.

در دونده ها توصیه می شود کفشها، بعد از هشتصد کیلومتر دویدن تعویض شوند.

در افرادی که مشاغل ایستاده دارند نیز توصیه می شود از دو کفش متفاوت به طور دوره ای در طی هفته استفاده کنند.

۱۰- استفاده از شاک ویو تراپی (ESWT) : یکی از درمانهای مناسب برای خارپاشنه استفاده از شاک ویو می باشد که در ۵۰تا ۹۰ درصد موارد می تواند منجر به بهبودی خارپاشنه شود.

شاک ویو تراپی به صورت هفتگی و سه تا پنج جلسه انجام می شود.

۱۱- جراحی: تنها ۵ درصد بیماران نهایتا به عمل جراحی برای درمان خار پاشنه ، نیاز پیدا می کنند.

همانگونه که گفته شد بیماران باید بدانند که بهبودی کامل خارپاشنه ، ممکن است چند هفته تا چند ماه به طول انجامد ونیاز به انجام منظم و مداوم ورزشهای کششی عضلات پشت ساق پا و فاشیای کف پا و تقویت عضلات کوچک پا دارند.

همچنین کاهش وزن ، خودداری از ورزش روی سطوح سفت، خودداری از راه رفتن با پای برهنه روی سطوح سفت و خودداری از ورزشهایی که نیاز به مقدار زیادی بالا و پایین پریدن دارند مانند والیبال و ورزشهای ائروبیک ، برای موفق بودن درمان خار پاشنه الزامی هستند.